Krzesz-Męcina Józef Feliks (1860–1934), malarz. Ur. w Krakowie 2 I, był synem Jana i Elżbiety. Od najmłodszych lat interesował się malarstwem. Po ukończeniu szkoły realnej wstąpił w r. 1877 do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (SSP), gdzie początkowo był uczniem W. Łuszczkiewicza (na kursie u niego zdobył konkurs). Miał zamiłowanie do malarstwa historycznego, jako uczeń SSP skomponował wiele kartonów przedstawiających wielkich wodzów polskich, m. in. Śmierć Zawiszy pod Gołubiem, Czarniecki zdobywający wyspę Alsen, Chodkiewicz pod Kirholmem, Zamoyski pod Byczyną, Sobieski pod Chocimem. W r. 1881 K. otrzymał od Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych stypendium Unii Lubelskiej (przeznaczone dla 2 uczniów krakowskiej SSP). W r. 1881 przeszedł na oddział kompozycyjny. Namalował wtedy Powrót Kozaków z Carogrodu; obraz spodobał się J. Matejce, który przyjął do swojej tzw. «majsterszuli» młodego artystę. Pod kierunkiem Matejki (w l. 1882–4) powstały obrazy K-a o tematyce historycznej, jak Wjazd Sobieskiego do Wiednia, Król Jan Kazimierz we Lwowie, Husarz, Przechwałki wojenne, a przede wszystkim często wystawiana Bitwa pod Orszą (1884). Już w tym okresie malował K. pierwsze portrety (księżnej A. Sapieżyny, Sanguszków, Potockich, J. Wyleżyńskiego). W r. 1884 uzyskał w Wydziale Krajowym stypendium na wyjazd za granicę i w r. 1886 wyjechał do Paryża. Tam był uczniem w szkole J. P. Laurensa; jego nauczycielami byli malarze Henri Martin, F. Humbert i Davat. Kształcił się w kompozycji (pod kierunkiem Laurensa wykonał obraz Zwyciężył i zginął), malował dużo portretów, np. Antoniego Wagi, Pawła Sapiehy (1893), dra Henryka Ebersa, markiza de Panisse oraz pisarza Charles Edmonda (Edmunda Chojeckiego). Za portret ten, wystawiony w Salonie Paryskim, K. uzyskał «mention honorable» (1892). Brał udział w wystawach paryskich i współpracował z wydawnictwami (Hachette) i czasopismami francuskimi („L’Illustration”, „Figaro Illustré”). Dla „L’Illustration” wykonał studia alkoholików z paryskiego szpitala. Na podstawie tych szkiców (już w kraju, w r. 1900) powstał obraz olejny Alkoholicy w szpitalu św. Anny w Paryżu, często eksponowany.

W czasie swego dziesięcioletniego pobytu w Paryżu K. odbywał podróże artystyczne do Włoch, Anglii (w Londynie w r. 1892 portretował Lorda Majora), był w Nowym Jorku, wyjeżdżał na dłuższe pobyty do Florencji, Monachium, a także do kraju (Lwowa i Krakowa). W r. 1888 w Paryżu ożenił się z Francuzką, malarką Ludwiką Marią Barat. Dom Krzeszów stanowił oparcie dla artystów przybywających z kraju. W r. 1894 K. z żoną powrócił do kraju i zamieszkał w Krakowie. Od r. 1901 mieszkał we własnej willi na Dębnikach. Był to najpłodniejszy okres jego twórczości. K. malował wiele, podejmując różnorodną tematykę. W r. 1894 wykonał szkice do cyklu Ojcze nasz, które przesłał do Min. Oświaty do Wiednia. Ministerstwo przyznało K-owi subwencję (5 tys. złr.) na wykonanie obrazów olejnych, a po ich ukończeniu (1899) zatwierdzono je do zawieszenia w klasach szkolnych. Prawo reprodukcji nabyła węgierska firma w Budapeszcie (Egybrozy Agyston es Tarsa). Cykl Ojcze nasz był wielokrotnie wystawiany: dwukrotnie w Wiedniu (1899, 1901) i Warszawie (1899, 1903), w Petersburgu, Kijowie, Wilnie, Odessie, Monachium, Hamburgu (1914). Cykl ten został przyjęty przez krytykę entuzjastycznie, w wielu recenzjach omawiano walory formalne i treść poszczególnych obrazów. W tym okresie K. malował inne obrazy, jak Królowa Jadwiga, i o tematyce religijnej: Chrystus wśród tłumu i Sen Dzieciny Jezus (obraz ten uzyskał wielki złoty medal na wystawie w Wiedniu w r. 1905.) Namalował także Ostatnie akordy Chopina, który, podobnie jak poprzednie obrazy, był reprodukowany wielokrotnie w europejskich czasopismach, a także jako kartka pocztowa.

K. stworzył w tym okresie dużo portretów (kardynała A. Dunajewskiego, 1894, C. Godebskiego, 1900, K. Marcinkowskiego, rzeźbiarza T. Rygiera, 1898, rektora UJ E. Korczyńskiego i wiele in.). Za Autoportret (malowany na zamówienie kolekcjonera I. Korwin Milewskiego) dostał K. złoty medal na wystawie wiosennej 1901 r. w Wiedniu. Czasem powracał jeszcze do tematyki historycznej (Z epopei napoleońskiej, Epizod z bitwy pod Arcis nad Aube w 1814 r.), malował obrazy rodzajowe (Śmierć biednego grajka, Po balu, W górę pana młodego, Z daleka od kraju, Przekleństwo). W r. 1894, gdy ukonstytuowało się powszechne Stowarzyszenie Polskich Artystów, K. wszedł do zarządu Stowarzyszenia. W r. 1911 należał do komitetu I Wystawy Niezależnych, zorganizowanej przez Związek Powszechny Artystów Polskich w Krakowie. Wybuch pierwszej wojny światowej zastał K-a w Krakowie. Następnie (jesień 1914) K. znalazł się w Pradze czeskiej, gdzie wraz z żoną rozwinął działalność charytatywną (należał do Komitetu pomocy dla uchodźców, brał udział w organizowaniu wystawy, której dochód przeznaczony był na pomoc wygnańcom wojennym z Galicji). Mieszkał jakiś czas w Wiedniu, w r. 1916 powrócił do Krakowa. W r. 1921 przeniósł się na stałe do Poznania. W tym okresie (po pierwszej wojnie światowej) K. nie odgrywał już większej roli, mało wystawiał, pozostawał na uboczu. W sztuce panowały już nowe prądy, malarstwo K-a nie cieszyło się już taką popularnością jak dawniej, co rozgoryczało artystę. Malował jednak do końca życia. W r. 1913 K. został powołany na członka Union Internationale des Beaux Arts et des Lettres w Paryżu. W r. 1921 został członkiem honorowym Zgromadzenia Artystów Plastyków w Krakowie. Był odznaczony francuską Legią Honorową (1931) i Złotym Krzyżem Zasługi (1932). Zmarł K. w Poznaniu 2 XII 1934 r. i tam został pochowany na cmentarzu garnizonowym.

K. brał udział w wielu wystawach, m. in. w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1880, 1881, 1883–8 srebrny medal, 1891–1902, 1905 wystawa zbiorowa, 1907–9, 1912–13, 1916), w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1881, 1885–7, 1891–3, 1895, 1897, 1899–1900, 1903, 1908–11, 1914), w Salonie Krywulta w Warszawie (1882–6, 1891, 1896, 1899, 1901, 1903 indywidualna, 1906). Obrazy swoje eksponował też na wystawach: krajowej we Lwowie w r. 1894 (srebrny medal), w 1905 w Poznaniu, w 1909 na Wystawie Obrazów Mistrzów Dawnych i Współczesnych we Lwowie, w 1922 (zbiorowa) i 1929 (Powszechna Wystawa Krajowa) w Poznaniu, w 1931 (Wystawa Sztuki Religijnej w Katowicach). Za granicą uczestniczył w Salonach paryskich (1890, 1892) i światowej wystawie w Paryżu w r. 1889, w wystawach w Wiedniu (1899, 1901, 1905), w Berlinie (m. in. wielka wystawa sztuki polskiej 1897), Londynie, Kijowie, Petersburgu (2 indywidualne wystawy w r. 1903), Monachium, Hamburgu. Po śmierci K-a Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu urządziło zbiorową wystawę jego prac (marzec 1937). Obrazy K-a znajdują się w muzeach polskich w Poznaniu, Krakowie, Warszawie; były także kupowane za granicę (w Wiedniu, Paryżu, Rzymie; jego płótna Powrót z jarmarku i Odpoczynek przy studni zostały zakupione w Stanach Zjedn. A. P. w czasie pobytu artysty w Nowym Jorku).

Żona K-a Maria Ludwika Krzeszowa była malarką. Malowała martwe natury, kwiaty, owoce. Wystawiała w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1894–1898 i 1901), w Salonie Krywulta w Warszawie (1899). Krzeszowie byli małżeństwem bezdzietnym.

Autoportret w Muz. Narod. w P. (olej. na płótnie, niedatowany); Autoportret w Muz. Narod. w W. (olej. na płótnie, 1900); – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Enc. Ultima Thule; W. Enc. Ilustr.; Peretiatkowicz A., Sobeski M., Współczesna kultura polska, P. 1932 (pod Męcina); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, (fot.); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Boniecki; Katalog działu sztuki. Powszechna Wystawa Krajowa, P. 1929 (pod Męcina); Katalog I Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej w Krakowie 1887, Kr. 1887; – Boy Żeleński o Krakowie, Oprac. H. Markiewicz, Kr. 1968; Gemäldeausstellung von J. M-K. im Repräsentationhause in Prag (Juni-Juli 1915), Prag (zbiór recenzji i życiorys); O polskiej sztuce religijnej, Kat. 1932; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880–1906), „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Wr.–W.–Kr. 1967; Ruciński K., J. M.-K., P. 1937 (reprod. Autoportretu); Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Wr.–W.–Kr. 1968; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; – „Czas” 1883 nr 272 (W pracowni K-a); „Ilustracja Pol.” 1934 nr 49 s. 3, 1937 nr 14; „Kraj” 1900 nr 11 s. 164–7 (Łowczy, U twórcy Ojcze nasz, wywiad, fot.); „Lwow. Kur. Poranny” (naukowo-literacki dodatek niedzielny) 1930 nr 10; „Nowości Ilustr.” 1921 nr 42 (40-lecie pracy); Sprawozdania Kom. Zachęty Sztuk Pięknych w W. za 1934, s. 12–3; „Świat” (W.) 1909 nr 52 s. 5–7 (Jankowski J.), 1922 nr 1 s. 12 (Prokesch W., fot.); „Tęcza” 1923 z. 14 (Sylwetki artystyczne: J. M.-K.); „Tyg. Illustr.” 1899 nr 44 s. 868–9 (Sarnecki Z., Ojcze nasz, opis obrazów), 1921 nr 45 s. 712 (Wankie W., fot.); „Wędrowiec” 1905 nr 13 s. 224–5 (Piątkowski H., Portrety K-a); – B. IS PAN: Zbiory Specjalne (nr inw. 23: Korespondencja oraz dokumenty J. M-K-a, tam też autobiografia pisana dla Muz. Narod. w W. w r. 1929); IS PAN w W.: Materiały do Słownika Artystów (kartoteka i teki materiałowe); Tow. Przyj. Sztuk Pięknych w Kr.: Mater. do Słownika Artystów, II.

Róża Jodłowska